Perşembe, 28 03 2024

Yazı Çeşitleri

AKLÂM-I SİTTE:

Aklâm-i sitte; sülüs-nesih, muhakkak-reyhânî, tevkî-rik’a şeklinde birbirine tabi ikili guruplar halinde sıralanabilir.bu üç guruptan sülüs, muhahhak, tevkî ağız genişliği 2mm.; nesih reyhanî, rik’a ise 1mm. civarında olan kamış kalemle yazılır. Yazı karakteri itibariyle muhakkak ile reyhâni, tevkî ile rik'a birbirine çok benzeyen yaşları farklı iki kardeşi hatırlatır. Sülüsle nesih arasında ölçü dışında da belirgin şekil farklılıkları vardır.

 

 

MUHAKKAK:

“Muntazam ve muhkem” anlamına gelen bu yazının harfleri sülüse nispetle daha büyüktür. Yani dikey alanlarla “sin, fe, kaf ve nun” gibi çanaklı tabir edilen harflerin sola uzanan tarafları daha uzundur. Dönüş noktaları köşelicedir ve sülüsteki gibi derin değildir. Ayrıca satır halinde yazılır ve giriftlikten uzaktır. Harfleri ve kelimeleri açıktır.

 

 

REYHÂNÎ:

Muhakkak’ın kurallarına bağlı olup onun küçük yazılan şeklidir. Bu iki yazı 16.yüzyıla kadar sülüs ve nesih ile birlikte her yerde, bilhassa Kur’an-ı Kerim’in yazılmasında kullanılmışken bu tarihten sonra herhalde fazla yer kaplamasından olacak ki bütün İslam ülkelerinde terk edilmiştir.

 

 

SÜLÜS:

Muhakkak’a nispetle harfleri biraz küçüktür. Başka bir karakteri, çanaklı harflerinin de biraz kısa ve derin olmasıdır. Bu yazı genel olarak Muhakkak ve Reyhânî’ye göre yumuşak bir görünüme sahiptir. Bilhassa kitap unvanlarının, levhaların ve kıt’aların yazılmasında kullanılmıştır. Bugünde bütün İslam ülkelerinde geçerlidir.

 

 

 

NESİH:

Sülüs’ün küçüğü olan bu yazının sözlük anlamı “ortadan kaldırmak, iptal etmek demektir”. Kitapların yazılmasında diğer yazılardan daha fazla kullanıldığı yani diğer yazıların hükmünü ortadan kaldırdığı için bu adla anıldığı kabul edilmektedir. Bugün de sülüs ile birlikte bütün İslam ülkelerinde kullanılmaktadır.

 

 

 

 TEVKÎ:

Sülüs’ün kurallarına bağlı olup onun biraz küçük boyda olanıdır. En belirgin özelliği birleşmeyen harflerinde birbirine bağlanabilmesidir. Eskiden halife ve vezirlerin mektubu bu yazı ile yazılırdı. Tevkî, padişahların buyruklarının üzerine yazılan, çekilen nişanın da adıdır. Bu yazı genellikle vakıf işlerinde kullanılmıştır.

 

 

 

 RİK’A:

Tevkî’nin kurallarına bağlı olup onun nesih gibi küçük yazılan  Sözlükte “küçük sayfa ve mektu” anlamına gelen rik’a, vakıf işlerinden başka Kur’an-ı Kerim’in sonunda dua sayfasında; yani hattatın kendi adını andığı ve eseri yazdığı yeri, tarihi ve Allah’a duasını bildiren bir veya iki sayfalık yerinde çoklukla kullanılmıştır. Aklâm-ı sitte’den ayrı üslupla gelişen ta’lik , divani, celî divanî, rik’a da önemli yazı türleridir. Osmanlı Türklerinin icadi olan rik’a divanî hattındaki dikey harflerin boylarının biraz küçültülmesi, sadeleşmesi, kavis ve meyillerinin azalmasıyla meydana gelmiştir. Sarayda doğan bu hat günlük yazışmalarda ve mektuplarda kullanılmıştır. En eski örneklerine 18. asrın ilk yarısında rastlanan rik’a 19. asırda Bâbıâli’de gelişmiş ve asıl hüviyetini orda bulmuştur. Bâbıâli’de Mümtaz Efendi (ö. 1871) tarafından yazıldığı ve üslubu sonradan gelenler tarafından takip edildiği için Mümtaz Efendi rik’ası veya Bâbıâli rik’ası diye anılmıştır. Mehmet İzzet Efendi (ö 1903) tarafından geliştirilen ve sıkı kaidelere bağlı kalan bir çeşit rik’a daha doğmuştur. İzzet Efendinin rik’ası denilen bu yazı daha sonra Arap alminde celî şekliyle revaç bulmuştur

 

 

TA’LİK:

Tevkî hattının 14. asırda İran’da kazandığı değişiklikle ortaya çıkmış olup daha çok resmi yazışmalarda kullanılmıştır. Ta’lik “asma, asılma” anlamına gelmektedir. Bu adı almasının sebebi harflerin birbirine asılmış gibi bir manzara arz etmesinden ileri gelmektedir. Ta’lik yazı her şeyden önce harf şekillerinin oranlığı ve çizgilerinin musikisi ile dikkati çeker. Ta’lik yazıda üslup vardır. İran Ta’lik üslubu ve Osmanlı Ta’lik üslubu. Anadolu’da hattatlar 14. yüzyıla kadar  İran üslubunun etkisinde kaldı. Fakat Türk hattatları bu yazıda kendi görüş ve sanat anlayışlarını uygulamışlardır. Yesârî’nin öncülüğü ve oğlu Yesârî-zade Mustafa İzzet’in gayreti ile yeni bir üslup meydana geldi. Haşmetli sülüsün yanında ince, kavisli, narin yapısı ve harekesiz yazılışıyla hoş ve şiir gibi görünüşe sahip olan bu Osmanlı ta’lik hattının hurde(küçük) ve hafi(ince) denilen şekli edebi eserlerde ve divanlarda kullanılmış, fetvahanenin de resmi yazısı olmuştur.

 

 

 

DİVANÎ:

İran’da resmi yazışmalarda kullanılan ta’lik hattı 15. yüzyılda Osmanlılara Akkuyunlular yoluyla gelmiş ve kısa zamanda büyük değişikliğe uğrayarak Dîvân-ı Hümâyun’daki resmi yazışmalar için kullanılmaya başlanmıştır. Bu sebeple divanî adını almıştır. Celî divanî devletin üst seviyedeki yazışmalarında kullanılmıştır. Bu iki yazıda Türklerin icadıdır.

Hat Sanatı

Arapça ‘hatt’ mastarından türeyen ve “yazı, .izgi; çığır, yol” manalarına gelen ‘hat’ kelimesi, terim olarak “Arap yazısını estetik ölçülere bağlı kalıp güzel bir şekilde yazma sanatı (hüsn-i hat)” anlamında kullanılmıştır. Kaynaklarda genellikle cismani aletlerle meydana getirilen ruhani bir hendesedir” şeklinde tarif edilen hat sanatı, bu tarife uygun bir estetik anlayış çerçevesinde yüzyıllar boyunca gelişerek süregelmiştir.

Batıda hüsn-i hat (güzel yazı) karşılığında calligraphy (kaligrafi) kelimesi kullanılmaktadır. Ansiklopediler kaligrafi sözcüğünü “güzel yazma. Genellikle estetik kurallara bağlı kalarak ölçülü yazma sanatı” şeklinde tanımlamıştır.

Önce Araplar tarafından kullanılan Arap yazısıyla anılan hat, hicretten birkaç asır sonra İslam ümmetinin ortak değeri haline gelmiş ve İslam hattı hattı vasfını kazanmıştır. İslamiyet’ten önceki asırlara ait Arapça kitabeler üzerinde yapılan araştırmalar, Arap yazı sisteminin aslen Fenike yazısına bağlanan bitişik Nabat yazısının devamı olduğu ortaya koymuştur.

Mekke ve Medine’ye yayılmadan ve yayılmadan sonra çeşitli adlar alan Arap yazısı önce cezm adıyla anılmaya başladı. Medine’de Medeni ismini alan yazı zamanla iki üsluba yarıldı. Dikey harfleri uzun ve sağdan sola meyilli olana Mail, yatay harfleri fazlaca uzatılana Meşk adı verildi. Hz Ali’nin Kufe’yi merkez yapmasından sonra burada büyük gelişme gösterdi ve Kufi adını kazandı. Bu tarihten sonra Kufi sözü, genel bir anlam kazanarak İslamiyet’in doğuşundan Abbasiler devrine kadar Mekki, Medeni gibi isimler lan yazıların yerinede kullanıldı.

Kufi’nin kullanılması Abbasiler zamanında 150 yıl sürdü. Abbasilerin Bağdatlıların meşhur veziri ve hattatı olan İbn Mukle (ö.940) sahip olduğu geometri bilgisi sayesinde yazının ana ölçülerini tespit eden bir sistem ortaya koymaya muvaffak oldu. Harflerin güzelliği için nokta, Elif ve daireyi standart bir ölçü olarak kabul etti. Bu ölçüler dahilinde muhakkak, reyhani, sülüs, nesih, tevki ve rika adında altı çeşit yazının usul be kaidelerini ortaya koydu. Bunların tamamına da aklam-ı sitte denildi. Bu altı çeşit yazı, bir asır sonra yine Bağdat’ta yetişen Arap asıllı Hattat Ali B. Hilan (ö.1032)’in eliyle inkişaf etti. Gelişme yolunda her geçen gün biraz daha ilerleyen yazı, 200 sene sonra Abbasi Halifesi Yakut El-Müsta`sımi’nin (ö1298) gayretiyle daha belirgin kaidelerle güzelleşti.

Abbasilerin,  1258 yılında tarih sahnesinden silinmesinden sonra yazıda üstünlük Türk ve İranlı hattatların eline geçti. İranlı hattatlar aklam-ı sitteyi kendi anlayışlarına göre yazdılarsa da Yakut’un üslubundan ayrılmadılar. Osmanlı Türkleri ise hat sanatında erişilmesi mümkün olmayan üstün bir ekol kurdular. 16. yüzyılda Osmanlı-Türk hatalarının babası sayılan Şeyh Hamdullah Aklam-ı Sitte’ye o zamana değin ulaşılamayan bir güzellik ve olgunluk getirdi. Şeyh Hamdullah (ö.1520) devrinde aklam-ı sitteden sülüs ve nesih Türk zevkine uygun geldiği için süratle yayıldı ve Mushaf yazımında sadece nesih hattı kullanılmaya başlandı. Şeyh Hamdullah’tan sonra yetişenler onun gibi yazma gayretiyle hareket ettiklerinden hattatların başarısı ‘Şeyh gibi yazdı’ veya ‘Şeyh-i sani’ sözüyle anılır oldu. Bu durum 150 yılı aşkın bir süre devam etti.

  1. yüzyılın ikinci yarısında Hafız Osman (ö1698) Şeyh Hamdullah’ın üslubunu bir elemeye tabi tutarak kendine has bir hat üslubu ortaya koydu. Hafız Osman’ın hat sanatına açtığı çığır bütün haşmetiyle sürüp giderken bir asır sonra İsmail Zühdü (ö 1806) ve kardeşi Mustafa Rakım (ö 1826), onun yazılarından ilham alarak kendi şivelerini oluşturdular. Mustafa Rakım, sülüs ve nesih yazılarında olduğu gibi celi sülüste de gerek istif mükemmeliyetiyle bütün hat üsluplarının zirvesine çıktı ve Hafız Osman  üslubunu sülüsten celiye aktarmasını başardı. Rakım’dan sonra gelen celi üstadı Sami Efendi (ö.1912)’de İsmail Zühtü’nün sülüs harflerini celiye tatbik ederek Rakım yoluna yeni bir şive verdi.

İstanbul, Türkler tarafından fethedildikten sonra hat sanatının ölümsüz merkezi olmuştur. Bütün İslam dünyasında tartışmasız kabul edilen bu gerçek en güzel biçimde şu sözlerle ifadesini bulmuştur:”Kur’an-ı kerim Hicaz’da nazil oldu, Mısır’da okundu, İstanbul’da yazıldı.” Bütün İslam alemi hat sanatını öğrenebilmek için İstanbul’a koşmuştur. Ekol olmuş Türk hattatlarının bazıları şunlardır: Şeyh Hamdullah, Ahmet Karahisari, Hafız Osman, Mustafa Rakım, Mahmut Celalettin Efendi, Yesarizade Mustafa İzzet Efendi.

Ebru ve Tezhip

Ebru ve Tezhip

Kâğıt süsleme sanatlarının en önemlilerinden biri... Bütün Osmanlı sanatlarında olduğu gibi usta-çırak usulü ile öğrenilen ve sanatçının iradesi dışında birçok değişkenden etkilenen bir sanattır. Ebru; renklerin suyla dansının yarattığı bir ahenktir aslında.

Geleneksel süsleme sanatlarımızın çok yaygın bir kolu olan tezhib Arapça'da altınlama anlamına gelen bir süsleme tekniğidir. En erken örneklerini yazma kitap sanatındaki Kur'an, dua, bilim ve edebi kitaplarda görmek mümkündür. Türk tezhib sanatçısının yüzyıllar içersinde farklı usluplarda geliştirdiği en mükemmel tezhibleri dini kitaplar için yaptığı kuşkusuz bilinen bir gerçektir.

24 TV-Türkiye'de Ramazan (5 Haziran 2017…

09-06-2017 Hits:10609 Videolar Super User - avatar Super User

24 TV-Türkiye'de Ramazan (5 Haziran 2017) {youtube}L63YbhtylyE{/youtube}

Read more

Videolar

09-05-2017 Hits:9997 Videolar Super User - avatar Super User

Türkiye'de Ramazan-İftar / 24 TV (05 Haziran 2017)  {youtube}L63YbhtylyE{/youtube}   Gönül Köprülerimiz-TRT (12 Temmuz 2015 -25. Bölüm) {youtube}uGqYEzbxWnA{/youtube}   "Rabbi Yessir" Yazılışı (Sülüs) {youtube}rZM3w7q8ho8{/youtube}   Hattat Ahmet Kutluhan-Kalem Açılışı ve Sülüs "Bismihi Sübhaneh" {youtube}FsOsGmfP9yk{/youtube}   Tvnet - N'aber Programı {youtube}wRo4aThkbaE{/youtube}     Hattat Ahmet KUTLUHAN-Belgesel {youtube}1qDW6_ufQ6Y{/youtube}     3+1 PROGRAMI / STAR TV...

Read more

Hobi-Yetenek Dergisi

07-05-2017 Hits:8255 Basında Çıkanlar Super User - avatar Super User

HOBİ YETENEK KENDİN-YAP DERGİSİ 53. SAYI SÖYLEŞİSİ (HATTAT AHMET KUTLUHAN) Türkçede yazı, çizgi anlamına gelen hat kelimesini anlamak ne yazık ki sözlükte yazdığı kadar kolay değil. Ömürlerini hat sanatına adayan nice sanatkarlar...

Read more