Yazı Çeşitleri
- Ayrıntılar
- Kategori: Hat Sanatı
- Gösterim: 22326
AKLÂM-I SİTTE:
Aklâm-i sitte; sülüs-nesih, muhakkak-reyhânî, tevkî-rik’a şeklinde birbirine tabi ikili guruplar halinde sıralanabilir.bu üç guruptan sülüs, muhahhak, tevkî ağız genişliği 2mm.; nesih reyhanî, rik’a ise 1mm. civarında olan kamış kalemle yazılır. Yazı karakteri itibariyle muhakkak ile reyhâni, tevkî ile rik'a birbirine çok benzeyen yaşları farklı iki kardeşi hatırlatır. Sülüsle nesih arasında ölçü dışında da belirgin şekil farklılıkları vardır.
MUHAKKAK:
“Muntazam ve muhkem” anlamına gelen bu yazının harfleri sülüse nispetle daha büyüktür. Yani dikey alanlarla “sin, fe, kaf ve nun” gibi çanaklı tabir edilen harflerin sola uzanan tarafları daha uzundur. Dönüş noktaları köşelicedir ve sülüsteki gibi derin değildir. Ayrıca satır halinde yazılır ve giriftlikten uzaktır. Harfleri ve kelimeleri açıktır.
REYHÂNÎ:
Muhakkak’ın kurallarına bağlı olup onun küçük yazılan şeklidir. Bu iki yazı 16.yüzyıla kadar sülüs ve nesih ile birlikte her yerde, bilhassa Kur’an-ı Kerim’in yazılmasında kullanılmışken bu tarihten sonra herhalde fazla yer kaplamasından olacak ki bütün İslam ülkelerinde terk edilmiştir.
SÜLÜS:
Muhakkak’a nispetle harfleri biraz küçüktür. Başka bir karakteri, çanaklı harflerinin de biraz kısa ve derin olmasıdır. Bu yazı genel olarak Muhakkak ve Reyhânî’ye göre yumuşak bir görünüme sahiptir. Bilhassa kitap unvanlarının, levhaların ve kıt’aların yazılmasında kullanılmıştır. Bugünde bütün İslam ülkelerinde geçerlidir.
NESİH:
Sülüs’ün küçüğü olan bu yazının sözlük anlamı “ortadan kaldırmak, iptal etmek demektir”. Kitapların yazılmasında diğer yazılardan daha fazla kullanıldığı yani diğer yazıların hükmünü ortadan kaldırdığı için bu adla anıldığı kabul edilmektedir. Bugün de sülüs ile birlikte bütün İslam ülkelerinde kullanılmaktadır.
TEVKÎ:
Sülüs’ün kurallarına bağlı olup onun biraz küçük boyda olanıdır. En belirgin özelliği birleşmeyen harflerinde birbirine bağlanabilmesidir. Eskiden halife ve vezirlerin mektubu bu yazı ile yazılırdı. Tevkî, padişahların buyruklarının üzerine yazılan, çekilen nişanın da adıdır. Bu yazı genellikle vakıf işlerinde kullanılmıştır.
RİK’A:
Tevkî’nin kurallarına bağlı olup onun nesih gibi küçük yazılan Sözlükte “küçük sayfa ve mektu” anlamına gelen rik’a, vakıf işlerinden başka Kur’an-ı Kerim’in sonunda dua sayfasında; yani hattatın kendi adını andığı ve eseri yazdığı yeri, tarihi ve Allah’a duasını bildiren bir veya iki sayfalık yerinde çoklukla kullanılmıştır. Aklâm-ı sitte’den ayrı üslupla gelişen ta’lik , divani, celî divanî, rik’a da önemli yazı türleridir. Osmanlı Türklerinin icadi olan rik’a divanî hattındaki dikey harflerin boylarının biraz küçültülmesi, sadeleşmesi, kavis ve meyillerinin azalmasıyla meydana gelmiştir. Sarayda doğan bu hat günlük yazışmalarda ve mektuplarda kullanılmıştır. En eski örneklerine 18. asrın ilk yarısında rastlanan rik’a 19. asırda Bâbıâli’de gelişmiş ve asıl hüviyetini orda bulmuştur. Bâbıâli’de Mümtaz Efendi (ö. 1871) tarafından yazıldığı ve üslubu sonradan gelenler tarafından takip edildiği için Mümtaz Efendi rik’ası veya Bâbıâli rik’ası diye anılmıştır. Mehmet İzzet Efendi (ö 1903) tarafından geliştirilen ve sıkı kaidelere bağlı kalan bir çeşit rik’a daha doğmuştur. İzzet Efendinin rik’ası denilen bu yazı daha sonra Arap alminde celî şekliyle revaç bulmuştur
TA’LİK:
Tevkî hattının 14. asırda İran’da kazandığı değişiklikle ortaya çıkmış olup daha çok resmi yazışmalarda kullanılmıştır. Ta’lik “asma, asılma” anlamına gelmektedir. Bu adı almasının sebebi harflerin birbirine asılmış gibi bir manzara arz etmesinden ileri gelmektedir. Ta’lik yazı her şeyden önce harf şekillerinin oranlığı ve çizgilerinin musikisi ile dikkati çeker. Ta’lik yazıda üslup vardır. İran Ta’lik üslubu ve Osmanlı Ta’lik üslubu. Anadolu’da hattatlar 14. yüzyıla kadar İran üslubunun etkisinde kaldı. Fakat Türk hattatları bu yazıda kendi görüş ve sanat anlayışlarını uygulamışlardır. Yesârî’nin öncülüğü ve oğlu Yesârî-zade Mustafa İzzet’in gayreti ile yeni bir üslup meydana geldi. Haşmetli sülüsün yanında ince, kavisli, narin yapısı ve harekesiz yazılışıyla hoş ve şiir gibi görünüşe sahip olan bu Osmanlı ta’lik hattının hurde(küçük) ve hafi(ince) denilen şekli edebi eserlerde ve divanlarda kullanılmış, fetvahanenin de resmi yazısı olmuştur.
DİVANÎ:
İran’da resmi yazışmalarda kullanılan ta’lik hattı 15. yüzyılda Osmanlılara Akkuyunlular yoluyla gelmiş ve kısa zamanda büyük değişikliğe uğrayarak Dîvân-ı Hümâyun’daki resmi yazışmalar için kullanılmaya başlanmıştır. Bu sebeple divanî adını almıştır. Celî divanî devletin üst seviyedeki yazışmalarında kullanılmıştır. Bu iki yazıda Türklerin icadıdır.
Super User
